Celluloid Architecture Book

معماری سلولويد

درآمدی بر جهان سينما و معماری

احسان خوش‌بخت

***

با همكاری: سارا گلمكانی، كتايون يوسفی

طراحي جلد، فهرست نويسي و صفحه آرايي: احسان ايران نژاد

17 فصل، 288 صفحه، مصور، 40 صفحه رنگي، قطع خشتي بزرگ

همراه با فهرست دوزبانه اسامي اشخاص و فيلم‌ها

ناشر: كتابكده تخصصي كسري و حرفه هنرمند

چاپ اول، زمستان 1388، 2000 نسخه، 12500 تومان

نمونه‌اي از صفحات و فهرست‌های كتاب

***

در سال‌های اخیر سینما موضوع تحقیقات و رساله‌های بی‌شماری در سطوح مختلف دانشکده‌های معماری و شهرسازی بوده است، موجی که خود می‌تواند در ادامه جنبشی جهانی – به خصوص در دو دهۀ اخیر – برای بازبینی تاثیر سینما بر معماری قلمداد شود. در اين سال‌ها همایش‌های بزرگ و مهم دانشگاهی با موضوع سینما و معماری برگزار شده و متخصصان هر دو رشته در سخنرانی‌ها و برنامه‌های تحلیل و نمایش فیلم سعي در روشن كردن رابطه اي داشته‌اند كه روز به روز بر عمق و پيچيدگي آن افزوده مي شود. کتاب‌های زیادی به قصد کشف قلمروی مشترک سینما و معماری در کشورهای مختلف نوشته و چاپ شده است و در بعضی از مشهورترین سایت‌های معماری می‌توان بخشی نظری درباره سینما پیدا کرد که به مقالاتی دربارۀ ارتباط این دو هنر اختصاص داده شده است و ارزش این مقالات از نوشته‌های کودکانه و بی سروته تا تحقیقاتی جدی و وزین در نوسان است.

شکی وجود ندارد که معماران زیادی از تاثیر سینما بی‌خبرند و یا به گفتۀ خود فرصتی برای دنبال کردن آن ندارند ( که این موضوع بسیار سؤال برانگیز است که چگونه کسی می‌تواند با یکی از مهم‌ترین پدیده‌هایی که چند دهه‌ است معماری را تحت تاثیر قرار داده بیگانه باشد). از آن سو سینماگران زیادی وجود دارند که تصّور می کنند معماران همان «خانه سازها» هستند و از درک این نکته که هر دو قطعاتی از جهان را جداکرده و در نمایش فضایی مستقلی به عنوان «اثر» به مخاطبشان می‌دهند، غافلند. این كتاب قصد ندارد که نظر هیچ دسته ای را تغییر دهد. مخاطب اصلی ما کسانی هستند که پیشاپیش این بیداری و کنجکاوی را در خود احساس کرده‌اند و به مدارک بیشتری برای شکل دادن به افکارشان و جستجوی مرزهای جدید در تعامل سینما و معماری نیاز دارند.

هدف من این است که تمامی حالات ممکن برای درک رابطه میان سینما و معماری – چه به صورت تئوری و چه عملی – در این جا طرح شوند، حتی اگر بعضی در حد یک عنوان کلی باقی بمانند و به جزئیات بیشتری از آنها پرداخته نشود.

اين كتاب از سه بخش كلي تشكيل شده است :

نخست رابطه سينما و معماري از منظر مفاهيم مشتركشان و نگاهي به تاريخچه اين ارتباط تگاتنگ همراه با نمونه‌هايي از دنياي سينما، جستاری در مفاهیم سازنده دنیای فیلمیک و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن با معماری، و بررسی «سینما و معماری» به عنوان پديده اي منحصر بفرد در جهان امروز. ما ابتدا به ریشه‌ها و تعاریف نخستین بازمی‌گرديم و تلاش خواهيم کرد با تأمل روي مفاهيم کلیدی مشترك ميان دو هنر تعریفي مشخص از هر مفهوم سینمایی یا معماری داشته باشيم.

سپس وارد مرحله‌ای جزیی تر شده و سعی می‌کنیم نقش معماری و نحوه به‌کارگیری و معنای آن را در فیلم‌های یک کارگردان آشنا به زبان هردو هنر، میکل آنجلو آنتونیونی، ببینیم. در عين حال به بررسی چرایی و چگونگی بازنمايي فضايي در فیلم‌های روبر برسون کارگردان بزرگ فرانسوی دست بزنیم که خود می‌تواند تا حد ممکن ما را از تعاریف و برداشت‌های قراردادی از مفهوم فضا در سینما دور کند. در انتهاي اين بخش فضا، زمان و معماري در سرگيجه هيچكاك مورد بررسي قرار خواهد گرفت و نشان خواهد داد كه اين بحث تا چه اندازه قابليت نزديك شدن به جزئيات را داراست.

سپس تاریخچه‌ای از به‌کارگیری معماری در سینما ازآغاز تا امروز را مرور خواهيم كرد: از دکورها، فضاهای معماری و لوکیشن‌ها تا كاربرد مفهومی معماری در سینما. ما 115 سال تاریخ سینما داریم و به همین نسبت 115 سال معماری فیلم که از دکورهای تئاتری و بوم‌های نقاشی شده ژرژ ملي‌یس آغاز شده و به پیچیده‌ترین فضاهای معماری سه بعدی معاصر ختم مي شود. با وجود هزاران فیلم و بالطبع هزاران طراح تعداد کتاب‌های منتشر شده درباره دکوراتورها، طراحان صحنه، طراحان تولید و مدیران هنری به حدی ناچیز است که مایه حیرت و تأسف می‌شود. در این بخش به تشریح وظیفه طراحان در فیلم و مفهوم طراحی در سینما و «معماری فیلم» و بررسی موردی کارنامه چند طراح فیلم می‌پردازیم.

در اين مقالات علاوه بر آن كه سيري در تاريخ سينما از منظر معماري امكان پذير خواهد شد، تلاش مي‌كنم تا با استفاده از زبان سینما و دیگر هنرها، تصور سطحی که آفرینش یک اثر معماری را محدود به آتلیه معماری می‌داند درهم شكسته و پارامترهایی که از آتلیه، معمار و قلمش مهمترند را برشمارم. همچنان اعتقاد دارم كه هنرها با تاثیر ناخودآگاه بر یکدیگر مرزها و افتراقات زیبایی شناسانه یکدیگر را درمی‌نوردند و با نزدیک شدن به مفاهیمی یکسان مجوعه‌ای را می سازند که باعث به وجود آمدن تاثیر محو نشدنی ِ غايي هنر می‌شود.

این كتاب مجموعه‌ای است از سرنخ‌ها و مقدماتی که به شکلی بسیار فشرده می‌تواند راهگشای محققان باشد. مقدمه‌ای برای آغاز حرکت، در حالي كه باقی تلاش است و نظم و عمل.

احسان خوش‌بخت

فروردين 1389

خسرو دهقان دربارۀ «معماری سلولوید»، از مجلۀ «صنعت سینما»