Scorsese by Ebert (RIP Roger Ebert)

راجر ايبرت، مشهورترين و بانفوذترين منتقد انگليسي‌زبان در تاريخ سينما، امروز درگذشت. آخرين نقد او را هفتۀ پيش خواندم بر آرگو، كه نمونه‌اي قابل پيش‌بيني بود از مشكل عمدۀ من با او و نويسندگاني (عموماً آمريكايي) هم‌چون او: فقدان هرگونه تعهدي وراي سرگرمي ، تكان خوردن احساسي و تقليل سينما به هنر بالا و پايين بردن انگشت شصت.

با اين وجود هميشه درس‌هايي براي يادگرفتن از ايبرت وجود داشت، به خصوص اگر نوشتن براي روزنامه‌ و يا مجله‌هاي با گرايش‌هاي عامه‌پسند كارتان باشد. مثلاً طوري كه ايبرت داستان فيلم را بازگو مي‌كرد، هم داستان تعريف كردن بود (كه از نظر من هميشه اتلاف كاغذ بوده) و هم تحليل (كه ايبرت آن را با ظرافتي در خور انجام مي‌داد). او همچنين فيلم‌نامه‌نويس يكي از شوكه‌كننده‌ترين فيلم‌هايي است كه در سال‌هاي جدي گرفتن علاقه‌ام به سينما دادم، فيلمي با نام آن‌سوي درۀ عروسك‌ها، ساختۀ سلطان فيلم‌هاي «لُختي» مستقل آمريكايي، راس ماير. فيلم‌نامه‌اي «كيچ»، هوشمندانه، بي‌پروا و مضحك كه مقدمه‌اي بود براي افسارگسيختگي هاليوود در نمايش سكس.

در نهايت مي‌توان به كتاب‌هاي ايبرت اشاره كرد كه يكي از آن‌ها، اسكورسيزي به روايت ايبرت، در ايران چاپ شده و من مقدمه‌اي براي انتشار آن در زمستان 1389 نوشتم كه قبلاً در اين وبلاگ منتشر شده و به مناسبت مرگ ايبرت دوباره آن را تكرار مي‌كنم:

Jean-Pierre Melville: An American in Paris [Book Review]

يادداشتي بر كتاب «ژان پير ملويل: يك آمريكايي در پاريس» نوشتۀ ژينت ونساندو

نهنگِ سفيدِ ملويل

در 26 نوامبر 1987 خياباني در مركز شهر كوچك بلفور در شرق فرانسه داشت به نام ژان پير ملويل نام‌گذاري مي‌شد، شهري كه ملويل ريشه‌هايي خانوادگي در آن داشت، گرچه تمام عمرش به‌عنوان يك پاريسي از او ياد مي‌شد. شهردار كه مشغول پرده‌برداري از تابلوي تازه خيابان بود، در سخنراني‌اش، كه مي‌تواند درسي براي تمام شهرداران باشد، به شوخي گفت كه درستش اين بود ما خيابان خلوت و محزوني را در حومۀ شهر به ياد ملويل نام‌گذاري مي‌كرديم. حتي شهردارِ بلفور هم مي‌دانست كه سينماي ملويل از نظر مكان و فضا دقيقاً مترادف با چيست.

با وجود شهرت فراگير ملويل كه با توزيع گستردۀ دي‌وي‌دي فيلم‌هاي او و نمايش دوبارۀ چند فيلمش در اين سال‌ها به بالاترين حد خود از اوايل دهۀ 1970 رسيده، براي خواندن كتابي تحيلي بر آثار او (به زبان انگليسي) بايد سال‌هاي زيادي منتظر مي‌مانديم. خانم ژینت ونساندو، محقق سینمایی فرانسوی-بریتانیایی، نويسندۀ اين كتاب تازه و استثنايي، ژان پير ملويل: يك آمريكايي در پاريس، است.

Life...Replaced by Fresh Corpse

LIFE ... REPLACED BY FRESH CORPSE

Thomson's “Have You Seen...” Reviewed

A noir report of “Have You Seen…?”: A Personal Introduction to 1,000 Films by David Thomson (Alfred Knopf, 2008) from Noir City Sentinel, Summer 2010.

“The suspense is tender, mocking, ironic, the violence is performed, and the outbursts of passion are like phrases of music, nearly.” With these line on The Woman in the Window (1944), David Thomson leaps into the world of film noir in his colossal “Have you seen…?”: A Personal Introduction to 1,000 Films. Though he doesn’t enjoy using the term “noir” regularly, he relies on the themes that stake out the territory. 

Thomson resuscitates noir’s elusive moments by depicting shots, moods, sequences, seductions — even smells. (“You can smell the sweat, the greasepaint, and the cheap perfume” in Quai des Orfevres (1947), or in The Killing (1956), “You smell Marie Windsor’s lipstick and Elisha Cook’s flop sweat.”) In his notes on William Wyler’s The Letter (1940), Thomson alludes to the theme which can open the main door to the world of noir nightmares and doubts: “desire(s) can wreck every civilized system,” and later, he suggests “we should recognize at the outset that this is chiefly because [it's] a medium that releases pent-up or taboo longings. Nowhere has it been more persuasive or insidious than in affecting out attitudes to crime and love.”

Review of the Social History of Iranian Cinema

يادداشتي دربارۀ كتاب «تاريخ اجتماعي سينماي ايران» نوشتۀ حميد نفيسي

باعث حيرت و افسوس است كه از يكي از نام‌هايي كه در مطالعات سينماييِ امروز بارها تكرار شده و در بسياري موارد (سينماي تبعيد، سينماي خاورميانه) صاحب يكي از رساترين و قابل اطمينان‌ترين قلم‌ها بين محققين سينمايي در هرجايي از جهان است، يعني حميد نفيسي، اين‌قدر كم در منابع فارسي صحبت شده؛ آدمي كه به شهادتِ كتابِ عظيمِ تاريخ اجتماعي سينماي ايران پيوندي عميق با فرهنگ اين كشور دارد.

حميد نفيسي يكي از سنگين‌وزن‌هاي نظريۀ سينماست. ممكن است اين هفته كتابي دربارۀ فيلم‌سازان مهاجر آلماني در پاريس سال‌هاي 1930 بخوانيد و هفتۀ ديگر كتابي دربارۀ مفهوم سينماي «فراملي» و هيچ‌كدام از اين آثار بدون ارجاع به نوشته‌هاي نفيسي مقصودشان را كامل نمي‌كنند. پروفسور نفيسي ميان هويت ملي خودش و هويتي كه بعدها با انتخاب سرزمين دومش، آمريكا، ساخته، پيوندي برقرار مي‌كند كه به او اجازه مي‌دهد درك ژرف‌تر و تصوير واضح‌تري از مفهوم «خانه به خانه شدن» در سينما به خوانندگانش بدهد.

Review of the Encyclopedia of Early Cinema

كتابِ رؤياها

مکانیزم پیش‌برندۀ سینما معمولاً با رویا دیدن مقایسه شده است. در دوره‌هایی از تاریخ سینما، فیلم‌ها این مفهوم را به شکلی آگاهانه به کار گرفته‌اند، مثل سینمای تجربی مایا درن یا موزیکال‌های هالیوود در دهه 1950. اما دوره‌ای در تاریخ سینما وجود دارد که شباهتي اساسي و ناخودآگاه با رؤیا دارد؛ شباهتی که هم از ظاهر فیلم‌ها، هم از تکنیک فیلم‌ها و هم از جایگاهِ آن‌ها در متنی که 116 سال را به شکلی پیوسته به هم پیوند می‌دهد برمی‌آید. این دوره، سینمای اولیه است که فیلم‌های محو و پر از خط و پارگی و جهش‌های ناگهانی نور در آن‌ها به رویا می‌ماند. رنگ‌های دستی آن‌ها که چندان دقتی در اجرا آن در کار نبوده مثل موجودی زنده از کناره‌های اجسام و آدم‌ها بیرون می‌زنند و گویی آن‌ها را «مشتعل» نشان مي‌دهد. فیلم‌ها ساده، اما تأثیر روانی آن‌ها بر مخاطبِ زمان خود بسی فراتر و ژرف‌تر از تأثیر فیلمی مثل Inception بر مخاطب امروزی بوده است. فیلم‌ها برای اولین بار به جاهایی سرمی‌کشیده‌اند که تماشاگر اولیه حتی تصور آن را در خیال خود نمی‌کرده است. سینما برای عده‌ای مثل داستان ارواح یا نمایش اشباح روی پرده بوده و آن‌ها را به حدی می‌ترسانده، به هیجان می‌آورده و یا بی‌خواب می‌کرده که تنها می‌توانیم بگوییم تأثیر سینما بر مخاطب، به خاطر آگاهی او از مدیوم و حتی امروز تسلط او بر آن، دهه به دهه کاستی گرفته و در هر دوران از شکل رویاوارش دورتر شده است.

Frankly My Dear

صادقانه بگم عزيزم: نگاه دوباره‌اي به بربادرفته

نوشتۀ مالي هسكل

ترجمۀ كتايون يوسفي

اين كتاب حاصل نگاه دقيق و موشكافانۀ مالي هسكل، منتقدِ سينمايي و نويسندۀ هفتاد و دو سالۀ آمريكايي، و همسر منتقد بزرگ ، اندرو ساريس، به مشهورترين اثر كلاسيك سينمايي قرن بيستم، بربادرفته، است. او از منظر جنسيت، نژاد، طبقات اجتماعي و شكاف ميان شمال و جنوب در آمريكاي بعد از جنگ‌هاي داخلي به تفسير فيلمي دست مي‌زند كه به نظر عده‌اي ديگر چندان چيزي براي گفتن ندارد، اما به نظر هسكل پاياني براي تفسير يا حتي فقط فهرست كردن تضادهاي تصوير شده در فيلم وجود ندارد. او قهرمان‌هاي محبوب خودش را از اين حماسۀ عامه‌پسند ادبي، و سپس سينمايي، برمي‌گزيند. قهرمانان او مارگارت ميچل نويسنده، ديويد سلزنيكِ تهيه كننده و ويوين ليِ ستاره‌اند، آن‌هايي كه به گفتۀ خود هسكل، دنياي او و تعداد بي‌شماري از دختران جنوبي را براي هميشه تغيير دادند. در نگاه هسكل بربادرفته مهم‌تر از هر فيلم ديگر، هر اثر ادبي ديگر و هر فلسفه و مد ديگري در نيمه اول قرن بيستم زندگي‌ها خوانندگان و بينندگانش را دگرگون كرده است.

كتاب هسكل، خود يك بربادرفتۀ ديگر است؛ اثري كه عشقي شخصي (عشق هسكل به كتاب و فيلم) را با تاريخ، سياست و اجتماع پيوند مي‌دهد، و در اين راه تا آن حد پيش مي‌رود كه عشق نخستين و منشاء اين حركت فراموش مي‌شود و به جاي آن تصويري از جنوب پرغرور، پرتضاد و پر از مرز و حريم ظاهر مي‌شود. كتاب هسكل مثل آن نمايي از بربادرفته است كه دوربين مثل يك پرچم در حال اهتزار به آرامي بالا مي‌رود و اسكارلت را در ميان رديف بي‌پايان سربازان زخمي جنگ‌هاي داخلي نشان مي‌دهد، تصويري كه خلاصۀ دگرديسي دختر مغرور و پري‌روي گستاخ جنوبي، به مبارزي بزرگ است كه به دفاع از جنوب، زمين‌داري و حقوق زنان دست مي‌زند. اثر هسكل شيطنت و شيريني فيلم، نگاه حماسي و تحليلي آن، ضرباهنگ سريع و انبوه وقايع و شخصيت‌ها، و اندكي تعصبِ نامطبوع آن – به خصوص در توجيح مسائل نژادي – را در خود دارد، اما در همه حال باعث شگفتي است و شايد بزرگ‌ترين نتيجه‌اش اين باشد كه مي‌بينيم هنوز چه‌قدر چيزهاي تازه دربارۀ آن‌چه كه فكر مي‌كرديم همه چيز را درباره‌اش مي‌دانيم وجود دارد.

تلفن تماس كتابكده كسري براي سفارش كتاب
09155124219
05117670019

Celluloid Architecture Book

معماری سلولويد

درآمدی بر جهان سينما و معماری

احسان خوش‌بخت

***

با همكاری: سارا گلمكانی، كتايون يوسفی

طراحي جلد، فهرست نويسي و صفحه آرايي: احسان ايران نژاد

17 فصل، 288 صفحه، مصور، 40 صفحه رنگي، قطع خشتي بزرگ

همراه با فهرست دوزبانه اسامي اشخاص و فيلم‌ها

ناشر: كتابكده تخصصي كسري و حرفه هنرمند

چاپ اول، زمستان 1388، 2000 نسخه، 12500 تومان

نمونه‌اي از صفحات و فهرست‌های كتاب

***

در سال‌های اخیر سینما موضوع تحقیقات و رساله‌های بی‌شماری در سطوح مختلف دانشکده‌های معماری و شهرسازی بوده است، موجی که خود می‌تواند در ادامه جنبشی جهانی – به خصوص در دو دهۀ اخیر – برای بازبینی تاثیر سینما بر معماری قلمداد شود. در اين سال‌ها همایش‌های بزرگ و مهم دانشگاهی با موضوع سینما و معماری برگزار شده و متخصصان هر دو رشته در سخنرانی‌ها و برنامه‌های تحلیل و نمایش فیلم سعي در روشن كردن رابطه اي داشته‌اند كه روز به روز بر عمق و پيچيدگي آن افزوده مي شود. کتاب‌های زیادی به قصد کشف قلمروی مشترک سینما و معماری در کشورهای مختلف نوشته و چاپ شده است و در بعضی از مشهورترین سایت‌های معماری می‌توان بخشی نظری درباره سینما پیدا کرد که به مقالاتی دربارۀ ارتباط این دو هنر اختصاص داده شده است و ارزش این مقالات از نوشته‌های کودکانه و بی سروته تا تحقیقاتی جدی و وزین در نوسان است.

شکی وجود ندارد که معماران زیادی از تاثیر سینما بی‌خبرند و یا به گفتۀ خود فرصتی برای دنبال کردن آن ندارند ( که این موضوع بسیار سؤال برانگیز است که چگونه کسی می‌تواند با یکی از مهم‌ترین پدیده‌هایی که چند دهه‌ است معماری را تحت تاثیر قرار داده بیگانه باشد). از آن سو سینماگران زیادی وجود دارند که تصّور می کنند معماران همان «خانه سازها» هستند و از درک این نکته که هر دو قطعاتی از جهان را جداکرده و در نمایش فضایی مستقلی به عنوان «اثر» به مخاطبشان می‌دهند، غافلند. این كتاب قصد ندارد که نظر هیچ دسته ای را تغییر دهد. مخاطب اصلی ما کسانی هستند که پیشاپیش این بیداری و کنجکاوی را در خود احساس کرده‌اند و به مدارک بیشتری برای شکل دادن به افکارشان و جستجوی مرزهای جدید در تعامل سینما و معماری نیاز دارند.

هدف من این است که تمامی حالات ممکن برای درک رابطه میان سینما و معماری – چه به صورت تئوری و چه عملی – در این جا طرح شوند، حتی اگر بعضی در حد یک عنوان کلی باقی بمانند و به جزئیات بیشتری از آنها پرداخته نشود.

اين كتاب از سه بخش كلي تشكيل شده است :

نخست رابطه سينما و معماري از منظر مفاهيم مشتركشان و نگاهي به تاريخچه اين ارتباط تگاتنگ همراه با نمونه‌هايي از دنياي سينما، جستاری در مفاهیم سازنده دنیای فیلمیک و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن با معماری، و بررسی «سینما و معماری» به عنوان پديده اي منحصر بفرد در جهان امروز. ما ابتدا به ریشه‌ها و تعاریف نخستین بازمی‌گرديم و تلاش خواهيم کرد با تأمل روي مفاهيم کلیدی مشترك ميان دو هنر تعریفي مشخص از هر مفهوم سینمایی یا معماری داشته باشيم.

سپس وارد مرحله‌ای جزیی تر شده و سعی می‌کنیم نقش معماری و نحوه به‌کارگیری و معنای آن را در فیلم‌های یک کارگردان آشنا به زبان هردو هنر، میکل آنجلو آنتونیونی، ببینیم. در عين حال به بررسی چرایی و چگونگی بازنمايي فضايي در فیلم‌های روبر برسون کارگردان بزرگ فرانسوی دست بزنیم که خود می‌تواند تا حد ممکن ما را از تعاریف و برداشت‌های قراردادی از مفهوم فضا در سینما دور کند. در انتهاي اين بخش فضا، زمان و معماري در سرگيجه هيچكاك مورد بررسي قرار خواهد گرفت و نشان خواهد داد كه اين بحث تا چه اندازه قابليت نزديك شدن به جزئيات را داراست.

سپس تاریخچه‌ای از به‌کارگیری معماری در سینما ازآغاز تا امروز را مرور خواهيم كرد: از دکورها، فضاهای معماری و لوکیشن‌ها تا كاربرد مفهومی معماری در سینما. ما 115 سال تاریخ سینما داریم و به همین نسبت 115 سال معماری فیلم که از دکورهای تئاتری و بوم‌های نقاشی شده ژرژ ملي‌یس آغاز شده و به پیچیده‌ترین فضاهای معماری سه بعدی معاصر ختم مي شود. با وجود هزاران فیلم و بالطبع هزاران طراح تعداد کتاب‌های منتشر شده درباره دکوراتورها، طراحان صحنه، طراحان تولید و مدیران هنری به حدی ناچیز است که مایه حیرت و تأسف می‌شود. در این بخش به تشریح وظیفه طراحان در فیلم و مفهوم طراحی در سینما و «معماری فیلم» و بررسی موردی کارنامه چند طراح فیلم می‌پردازیم.

در اين مقالات علاوه بر آن كه سيري در تاريخ سينما از منظر معماري امكان پذير خواهد شد، تلاش مي‌كنم تا با استفاده از زبان سینما و دیگر هنرها، تصور سطحی که آفرینش یک اثر معماری را محدود به آتلیه معماری می‌داند درهم شكسته و پارامترهایی که از آتلیه، معمار و قلمش مهمترند را برشمارم. همچنان اعتقاد دارم كه هنرها با تاثیر ناخودآگاه بر یکدیگر مرزها و افتراقات زیبایی شناسانه یکدیگر را درمی‌نوردند و با نزدیک شدن به مفاهیمی یکسان مجوعه‌ای را می سازند که باعث به وجود آمدن تاثیر محو نشدنی ِ غايي هنر می‌شود.

این كتاب مجموعه‌ای است از سرنخ‌ها و مقدماتی که به شکلی بسیار فشرده می‌تواند راهگشای محققان باشد. مقدمه‌ای برای آغاز حرکت، در حالي كه باقی تلاش است و نظم و عمل.

احسان خوش‌بخت

فروردين 1389

خسرو دهقان دربارۀ «معماری سلولوید»، از مجلۀ «صنعت سینما»

Celluloid Architecture

The Celluloid Architecture
Ehsan Khoshbakht
published: April 2010

The Celluloid Architecture book, written in Farsi, is the result of my long and obsessive studying of film architecture and the meaning of space in motion pictures, during the years that I spent in architecture school. It is a prompt reaction to the needs and necessities of many schools of architecture in Iran, and their most recent interest is cinema as a immense source of inspiration. Now films are studied for the purpose of discovering a more subtle and responsive architecture. My main aim in writing the book - and choosing the other texts, as well - was to switch swiftly from the position of a film scholar to the view of an architect. I tried to keep both point of views in focus, simultaneously.

This anthology, which some parts of it has been written back in 2002, though completely revised, come from a wide range of disciplines. From structural comparison between two medium to an architectural reading of motion picture history. Examining the influence of virtual architecture of film on contemporary scene of architecture and the playfulness that real architecture borrowed from the movies. A section is dedicated to studying the role of architecture , city and landscape in the films of key and architecture-oriented directors (though Jacques Tati is missing in this book, simply because he's the subject of my next book). This text will also help students in understanding the role of major cities in the development of the city film, or let's say mystic city - the one which is invented for the screen - in the different periods of film history. For instance, Berlin and expressionist city, or Paris of the avant-garde, or New York of Hollywood extravaganzas. Hence, I partitioned the book to three sections and 17 chapters within them:

Basic Concepts:
In this part I trace the theories and methods the rest of the book uses, and propose some new ways of looking at the film to interpret the role architecture and the city . In a sense it is a key to threads which run through the chapters.

• Introduction: The Metaphysical architecture of film [by Ehsan Khoshbakht]
• An Introduction to Time-Space in Films [by Ehsan Khoshbakht]
• Spacial experience in architecture and movies [by Juhani Pallasmaa*]

Directors, studio system and architecture:

• Learning from Hollywood [by Hans Dieter Schaal**]
• Studio Architecture: Escape by design [by Maggie Valentine]
• Architecture in the films of Michelangelo Antonioni [by Mitchell Schwarzer]
• Robert Bresson and the rejection of architecture in transcendental style [by Ehsan Khoshbakht]
• Hitchcock, architecture, city and Vertigo [by Ehsan Khoshbakht***]

Art Directors, Production Designers and Film Design:
All articles in this section are written by me, except Cedric Gibbons which is written by Christina Wilson.

• From architecture in motion pictures to architects of motion pictures: A history of design in films
• Cedric Gibbons
• Alexandre Trauner
• Ken Adam
• Henry Bumstead
• Richard Sylbert
• Dante Ferretti
• Patrizia Von Brandenstein
• Dean Tavoularis

This book can be read in any order, or as separate sections and as single chapters, though reading in order is recommended.
*All five English language articles, translated into Persian for the first time.
**Thanks to Hans Dieter Schaal for giving me the go ahead to translate his book, Learning from Hollywood.
***Published previously in Honar [art] Monthly.

Product Details:
Paperback: 288 pages (40 pages in color)
Publisher: Kasra Publishing + Herfe Honarmand
Language: Farsi
Product Dimensions: 9.2 x 8.8 x 0.8 inches
Design: Ehsan Irannejad
Translators of English articles: Sara Golmakani, Katayon Yousefi

A sample of the pages, index and bibliography is available from the website of my designer/architect friend, Ehsan Irannejad: Look inside!

The Book is dedicated to Michelangelo Antonioni, Jacques Tati and Edward G. Robinson. Please don't ask why Robinson!